Zastosowania Maxi-Guard

Higiena opisuje i bada wpływ środowiska na zdrowie. Higiena jamy ustnej tylko z pozoru ogranicza aspekt zdrowotny do obszaru jamy ustnej gdyż tak naprawdę ma znaczenie dla całego organizmu. Wysiłki lekarza aby przywrócić zdrowie uzębienia i jamy ustnej muszą iść w parze z podjęciem działań w domu przez właściciela zwierzęcia. Układ lekarz-pacjent-właściciel i wzajemne relacje w tym układzie w przypadku higieny jamy ustnej muszą współgrać aby w końcowym efekcie osiągnąć zdrowie jamy ustną i komfort życia pacjenta¹.

Rola lekarza weterynarii i personelu medycznego w higienie jamy ustnej jest opisywana w specjalistycznych materiałach, jest przedmiotem konferencji, seminariów, warsztatów i wymaga ciągłego dokształcania i udoskonalania.

To co należy do właściciela musi być po pierwsze dokładnie przedstawione przez lekarza, po drugie dostosowane do potrzeb pacjenta i możliwości samego opiekuna. Istotą higieny jamy ustnej jest kontrola nad powstawaniem i odkładaniem się bakteryjnej płytki nazębnej. Kontrolę można realizować mechanicznie poprzez szczotkowanie zębów, stosowanie odpowiedniej diety i gryzaków lub chemicznie - stosując środki antyseptyczne ograniczające wzrost bakterii. Skuteczność zabiegów higienicznych i stan zdrowia jamy ustnej należy sprawdzać poprzez regularne coroczne wizyty u lekarza. W razie potrzeby, pacjenta kieruje się na przeprowadzenie zabiegów profilaktycznych lub leczniczych.

Wieloletnie obserwacje autora, poparte badaniami w USA i Wielkiej Brytanii wskazują na dwa ważne fakty: po pierwsze szczotkowanie zębów to bez wątpienia najbardziej efektywny sposób higieny ale realizowany przez niewielką liczbę opiekunów zwierząt. Po drugie: nie każdy pacjent bezwzględnie takiej czynności wymaga². Szczotkowanie zębów oraz inne działania wymagające aktywnego działania w jamie ustnej stanowią grupę metod higieny aktywnej³. Wśród metod higieny pasywnej znajdują się dodatki do wody a także różnorodne diety i przekąski. Wszystkie metody są ciągłym przedmiotem badań porównawczych i studiów naukowych^{4, 5, 6}. Efektem tych działań jest powstanie i działalność Veterinary Oral Health Council (VOHC), które jest instytucją atestującą skuteczność działania profilaktycznego diet i dodatków żywieniowych. Produkty oznaczone atestem VOHC mają duże uznanie w środowisku lekarzy zajmujących się stomatologią weterynaryjną.

Część działań higienicznych zarówno aktywnych jak i pasywnych jest opartych na chemicznej kontroli powstawania płytki bakteryjnej. Służą do tego żele, płyny i aerozole zawierające różne substancje czynne ograniczające powstawanie płytki bakteryjnej a oprócz tego często posiadają dodatkowe właściwości. Efekty stosowania takich środków zostały opisane w doniesieniach naukowych^{7, 8}.

Co w takim razie można zaproponować właścicielom psów i kotów zagrożonych chorobami przyzębia albo będącymi w trakcie leczenia? Człowiek ma taką naturę, że najchętniej zaakceptuje takie zalecenia, które są skuteczne a jednocześnie wygodne, wymagają małego nakładu sił i czasu a przy okazji są tanie i powszechnie dostępne. Oczywiście takich sposobów zachowania zdrowia jamy ustnej spełniających wszystkie powyższe oczekiwania po prostu nie ma. Należy do każdego pacjenta dopasować indywidualnie program profilaktyczny dobierając spośród dostępnych metod i środków takie, które będą do wykonania przez opiekuna, do zaakceptowania przez pacjenta i jednocześnie zapewnią maksymalny efekt profilaktyczny.

W ustalaniu zasad higieny jamy ustnej ważnym momentem jest wykonanie profilaktycznego zabiegu stomatologicznego albo innego zabiegu leczniczego w jamie ustnej. Większość tych czynności ma charakter chirurgiczny. W ich przebiegu konieczne jest cięcie, konturowanie, szycie i inne uszkadzanie tkanek miękkich i kości. Po takich bolesnych procedurach nie można od razu po zabiegu rozpocząć czynności higienicznych. Rany powinny się zagoić a pacjent musi powrócić do normalnych funkcji aparatu żucia i gryzienia. Z drugiej strony ustalenia higieniczne mają fundamentalne znaczenie dla przyszłości zdrowia jamy ustnej leczonego pacjenta i muszą zostać precyzyjnie ustalone w czasie wydawania pacjenta lub w czasie wczesnej kontroli pooperacyjnej. Moment rozpoczęcia lub powrotu do higieny jamy ustnej po zabiegu powinien być jak najkrótszy gdyż płytka bakteryjna zaczyna odkładać się już w ciągu kilkunastu minut po jej dokładnym usunięciu⁹.

Niniejszy tekst dotyczy istotnej części zaleceń higienicznych, związanych z użyciem produktów MAXI/GUARD®. Preparaty te wspomagają regenerację tkanek jamy ustnej, ograniczają powstawanie płytki nazębnej, poprawiają kondycję tkanek osłabionych chorobą przyzębia i zmniejszają dolegliwości pacjenta związanych z przewlekłymi chorobami jamy ustnej. Inaczej rzecz ujmując preparaty te mogą mieć zastosowanie zarówno w okresie przed zabiegiem, w czasie pooperacyjnym jak i w długotrwałym programie leczenia i profilaktyki chorób przyzębia.

BADANIA NA POPULACJI 320 psów, 280 kotów

Preparaty linii MAXI/GUARD® w formie żelu zawierającego askorbinian cynku¹⁰ oraz w preparacie zawierającym glukonian cynku¹¹ były zastosowane przez autora u 320 psów i 280 kotów u których rozpoznano i leczono problemy jamy ustnej i zębów. Z uwagi na różnorodne zastosowania kliniczne obie populacje podzielono dodatkowo na grupy przyporządkowane konkretnym wskazaniom. Ponad 85% właścicieli stosujących preparat pojawiło się na bezpłatnej kontroli klinicznej w okresie 14-21 dni od rozpoczęcia stosowania preparatów. Żaden z właścicieli nie zgłaszał niekorzystnych skutków ubocznych. Właściciele, którzy stosowali żele MAXI/GUARD® jako wyłączny środek higieniczny potwierdzali znaczne zmniejszenie nasilenia przykrego zapachu z jamy ustnej w trakcie podawania preparatu.¹²

Zdecydowaną zaletą żelu jest łatwość jego aplikacji w jamie ustnej. Można go tak samo łatwo używać przy użyciu szczoteczki, nakładki na palec jak i stosować bezpośrednio na błonę śluzową. Neutralny charakter żelu polega na tym, że nie irytuje tkanek, nie posiada smaku, ani zapachu co odgrywa szczególnie istotną rolę u kotów. Co prawda u niektórych kotów notowano wzmożone ślinienie po podawaniu preparatu zwłaszcza z dodatkiem askorbinianu ale były to jedyne niekorzystne objawy. MAXI/GUARD® nie zawiera chlorheksydyny czyli najlepiej poznanej substancji aktywnej w preparatach stomatologicznych. Według niektórych autorów chlorheksydyna irytuje tkanki miękkie, przebarwia substancje twarde zębów i może być przyczyną niestrawności. Z tych powodów w linii produktów MAXI/GUARD® zrezygnowano z jej obecności. Od 1994 roku Oral Cleansing Gel i od 2004 roku OraZn są dostępne na rynku i efekty ich działania w codziennej praktyce zostały sprawdzone i opisane.

Cynk zawarty w preparacie stymuluje powstawanie kolagenu, co w kontekście regeneracji uszkodzonych tkanek w jamie ustnej po zabiegach chirurgicznych ma doniosłe znaczenie. Pierwiastek ten wiąże również lotne związki siarki, które są metabolitami bakterii rezydujących w jamie ustnej, odpowiedzialne za przykry zapach czyli łagodzi przykry zapach wydychanego powietrza. Cynk działa przeciwbakteryjnie co zostało potwierdzone w przeprowadzonej serii własnych badań mikrobiologicznych. Krążek nasączony żelem hamował strefę wzrostu bakterii pobranych z płytki nazębnej. W porównaniu z innym żelem pielęgnacyjnym, strefa zahamowania była znacznie większa. (Rys.1)


Rys. 1 Strefa zahamowania wzrostu bakterii pobranych z płytki nazębnej wokół
bibuły nasączonej preparatem MAXI/GUARD® OraZn. Obok bibuła nasączona innym
żelem pielęgnacyjnym z minimalną strefą zahamowania.

Aktywna forma cynku w neutralnym żelu zapewnia docieranie preparatu tam gdzie jest potrzebny i odgrywanie ważnej roli w ograniczaniu objawów halitozy i akumulacji płytki bakteryjnej. Poziom glukonianu cynku w żelu jest na poziomie 650 mg tego pierwiastka w opakowaniu, zaś w publikacjach opisano podawanie cynku dziennie w ilości 200 mg/ kg w pokarmie u psów oraz 230 mg/kg u kotów bez objawów toksycznych^{13, 14}.

Jest pięć głównych klinicznych zastosowań preparatu MAXI/GUARD®

Rys. 2 Wrzodziejąco martwicze zapalenie przyzębia u teriera szkockiego. Wskazanie
do przedoperacyjnego zastosowania preparatu.


Rys. 3 Rozrost włóknisty dziąseł u kota.


Rys. 4 Młodzieńcze zapalenie dziąseł u kota.

Ponadto u pacjentów z deficytami odporności (np. koty zakażone FeLV) albo z chorobami układowymi (niewydolność nerek, cukrzyca, niewydolność krążenia) odpowiednie przygotowanie przed zabiegiem powinno skrócić okres gojenia. Ponieważ żel nie ma działania drażniącego i jest łatwy w aplikacji nawet pacjenci nietolerujący działań w jamie ustnej z powodu bólu i dolegliwości mogą zaakceptować jego użycie. Aplikacja żelu przed planowanym zabiegiem ma dwojaki pozytywny wpływ. Po pierwsze przygotowuje jamę ustną do interwencji i poprawia jej kondycję. Po drugie przyzwyczaja pacjenta do manualnych czynności w okolicy jamy ustnej, co może ułatwić kontynuowanie działań higienicznych w okresie pooperacyjnym. Ta grupa obejmowała 55 psów i 46 kotów. Większość z tych pacjentów kontynuowała użycie preparatu po zbiegu a więc należała również do grupy drugiej. Stosowanie: 2 razy dziennie na 7-10 dni przed zabiegiem lub częściej jeśli stan zapalny jest mocny.

Do tej pory nie stwierdzono istnienia żadnych przeciwwskazań do użycia MAXI/GUARD® jak i działań ubocznych, które ograniczałyby jego zastosowanie, zakłócały prawidłowe procesy naprawcze albo były w sprzeczności z wykonanymi procedurami. Badania wykonane w grupie kotów, u których przeprowadzono sanację jamy ustnej potwierdziły, że po zastosowaniu MAXI/GUARD® jako antyseptyku pooperacyjnego, parametry opisujące zdrowie jamy ustnej uległy wyraźnej poprawie, zaś szybkość akumulacji płytki bakteryjnej i stan zapalny dziąseł zostały wyraźnie zmniejszone i spowolnione¹⁵. Szybkość gojenia się ran i uszkodzeń w jamie ustnej to pewien fenomen związany z bogatym ukrwieniem tkanek i silnym układem obronnym. Niejednokrotnie trudne i rozległe zabiegi w jamie ustnej goiły się nadspodziewanie szybko i dobrze. Można zaryzykować tezę, że trzeba wyjątkowo nasilonych złych wysiłków i błędów i zaniedbań aby po zabiegu stomatologicznym pojawiły się powikłania. Niestety jak doświadczenie pokazuje powikłania takie są stosunkowo częste. Nie ma ani leku ani preparatu, który zamaskowałby jatrogenne powikłania pozabiegowe, można natomiast znaleźć preparaty, które przyspieszą gojenie się oraz poprawią kondycję tkanek jamy ustnej. Do tej grupy zastosowań klinicznych należało 210 psów i 180 kotów. W niektórych przypadkach (około 15 psów i 10 kotów) pacjenci pomimo podawanych leków przeciwbólowych nie byli skłonni do jakichkolwiek działań w jamie ustnej. U nich ograniczano podawanie preparatu jedynie do kontaktu z błoną śluzową. U pozostałych zalecano smarowanie wszystkich miejsc pooperacyjnych co odbywało się bez kłopotów i z przyzwoleniem podopiecznych. Stosowanie pooperacyjne: 2-4 razy dziennie przez okres minimum 10-14 dni po zabiegu, potem można zmniejszyć częstość podawania.

Rys. 7 Profilaktyczne zastosowanie żelu u psa. Aplikacja bezpośrednio z opakowania.


Rys. 8 Profilaktyczne zastosowanie zelu u kota. Aplikacja przy użyciu miękkiej nakładki
na palec.

Dodatkowo żel ma działanie przeciwbakteryjne, i wzmacnia tkanki przyzębia. U pacjentów z niewielką ilością płytki nazębnej ale z przykrym zapachem wydychanego powietrza MAXI/GUARD® działa dezodoryzująco wiążąc lotne związki siarki (VSC = Volatile Sulphur Compounds). W tej grupie znalazło się 20 psów i 18 kotów. U wszystkich papacjentów właściciele podkreślali łatwość stosowania preparatu oraz tolerancję ze strony pacjentów. W 2 przypadkach kotom wzmagało się ślinienie po podaniu MAXI/GUARD®. Osobną grupę stanowiło 10 psów, którym zalecono stosowanie MAXI/GUARD® w trakcie wymiany uzębienia w celu złagodzenia podrażnienia dziąseł. Profilaktyczne aplikowanie preparatu odbywało się 1-2 x dziennie jako medium przy szczotkowaniu zębów.

4. Uszkodzenia i rany błony śluzowej jamy ustnej i języka, oparzenia błony śluzowej wymagają zastosowania środków łagodzących i regenerujących, które są do zaakceptowania dla pacjentów i wspomagają regenerację uszkodzeń (Rys.9,10).


Rys. 9 Poparzenie jamy ustnej stężonym ługiem sodowym u psa rasy Yorkshire terrier


Rys. 10 Rany języka spowodowane pogryzieniem w trakcie ataku padaczki.

Leczenie miejscowe było w tej grupie tylko uzupełnieniem urozmaiconego leczenia przeciwbólowego przeciwbakteryjnego oraz systematycznych zabiegów leczniczych. 25 psów i 30 kotów otrzymywało MAXI/GUARD® w tej grupie, z czego osobną podgrupę stanowiło 20 kotów leczonych w szpitalu zakaźnym Kliniki Arka z zakażeniami wirusowymi, którym towarzyszyły owrzodzenia i uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej (języka, podniebienia i policzków) (Rys.11).

Leczenie wspomagające ułatwiało pozbywanie się mas martwiczych łagodziło przykry zapach wydychanego powietrza i poprawiało komfort chorowania pacjentom.

W takich okolicznościach preparat stosuje się co 2-3 godziny aż do zagojenia się uszkodzeń.

Rys. 11 Owrzodzenia błony śluzowej języka u kota zakażonego Calicivirusem.

5. Ostatnim wskazaniem jest łagodzenie lokalnych odczynów zapalnych i ograniczenie tempa akumulacji płytki nazębnej w trakcie leczenia ortodontycznego, protetycznego lub ortopedycznego, które wymagały obecności w jamie ustnej stabilizatorów, aparatów. W tej grupie byli również pacjenci w okresie po wprowadzeniu implantu lub po założeniu tymczasowej korony. Konsystencja MAXI/GUARD® umożliwiała jego przedostawanie się we wszystkie miejsca niedostępne szczoteczką do zębów i było bardzo dobrze tolerowane przez pacjentów. Zaobserwowano mniejsze nasilenie dolegliwości związanych z obecnością aparatów stałych i stabilizatorów a także mniejsze i płytsze odleżyny na tkankach miękkich jamy ustnej po takim leczeniu (Rys. 12, 13, 14).

Środek użyto u 15 psów i 18 kotów. Preparat powinien być aplikowany 3 razy dziennie.


Rys. 12. Stabilizator akrylowy założony u kota z wieloodłamowymi złamaniami
szczęki i żuchwy.


Rys. 13 Aparat ortodontyczny stały bierny założony na okres 3-4 tygodni.


Rys. 14 Aparat ortodontyczny

W podsumowaniu należy wymienić podstawowe zalety i silne strony preparatu oraz jego niedogodności. W tych pierwszych muszą się znaleźć: łatwość podawania, neutralny smak, dobre rozprzestrzenianie się preparatu w jamie ustnej zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach pod stabilizatorami i aparatami.

Z perspektywy lekarza najistotniejsze atuty preparatu to: stymulowanie produkcji kolagenu, co ma duże znaczenie w procesie gojenia się i regeneracji, działanie przeciwbakteryjne, łagodzenie stanów zapalnych i spowolnienie akumulacji płytki bakteryjnej.

Łatwość stosowania preparatu często zachęcała właścicieli do kontynuowania higieny jamy ustnej i było to łatwiejsze niż nauka szczotkowania zębów. Produkty MAXI/GUARD® mogą z jednej strony służyć jako uzupełnienie aktywnej higieny jamy ustnej albo w wybranych przypadkach gdy szczotkowanie nie jest możliwe, jako wyłączna metoda higieny jamy ustnej. Właściciele bez problemu akceptowali potrzebę miejscowego wspomagania leczenia lub przygotowania tkanek do zabiegu. Pewna część właścicieli miała opory związane z wprowadzaniem czegokolwiek do jamy ustnej, gdzie obecne były zaszyte rany, zwłaszcza w początkowej fazie gojenia się (przez 3-4 pierwsze dni). W wybranych przypadkach proponowano takim właścicielom aby pacjenci pozostawali w szpitalu, gdzie będą mogli otrzymywać zabiegi pielęgnacyjne. Wszystkie osoby opisujące efekty działania Oral Cleansing Gel i OraZn zauważali po zastosowaniu preparatów zmniejszenie nasilenia przykrego zapachu, i ich przyjazną formułę. Nawet u wybrednych i wrażliwych zwierząt oba produkty MAXI/GUARD® były dobrze tolerowane. W grupie pierwszej i czwartej wskazań wielu opiekunów zauważało ulgę jaką sprawiał preparat zwierzęciu. Warto zaznaczyć, że preparat Oral Cleansing Gel po kilku tygodniach od sporządzenia mieszaniny żelu i proszku zmienia swoją barwę do zielonego a w końcu do żółtego.

Właściwość ta pozwala ocenić przydatność do użytku preparatu, gdyż po osiągnięciu koloru żółtego należy zakończyć jego stosowanie.

Negatywne strony preparatu to sporadycznie pojawiające się wzmożone ślinienie u kotów a także u osobników długowłosych lepkie pozostałości na włosach brody, które były kłopotliwe w usuwaniu jeśli nie zostały wyczyszczone od razu. Niezależne od preparatu kłopoty w stosowaniu preparatu polegały głównie na obiektywnych obiekcjach pacjentów z bólem i zakażeniem jamy ustnej wobec jakichkolwiek manipulacji przy higienie jamy ustnej. Obiekcje te jeśli dały się pokonać to przy użyciu MAXI/ GUARD® było to łatwiejsze¹⁷.

W oparciu o własne obserwacje pacjentów, u których stosowano MAXI/GUARD®, postęp w leczeniu ich dolegliwości a także o relacje opiekunów tych pacjentów można wskazać oba preparaty MAXI/ GUARD® jako doskonałe wsparcie leczenia miejscowego i działań higienicznych w jamie ustnej psów i kotów. Te same preparaty znajdują również zastosowanie u innych gatunków o czym można przeczytać w stosownej literaturze.

Autor:
Dr n. wet. Jerzy Gawor
Fellow Academy of Veterinary Dentistry
Klinika Weterynaryjna Arka, Kraków

Piśmiennictwo:

1. Hale FA., The Owner-Animal-Environmental Triad in the
   Treatment of Canine Periodontal Disease. J.Vet.Dent. 20 (2)
   118-122, 2003.

2. Hale F.A. Home Care for the Veterinary Dental Patient. J.Vet.
   Dent. 20 (1) 2003, 52-54

3. Niemiec BA Home plaque control. in Veterinary Periodontology.
   Wiley 2013 175-185

4. Gorrel C. Rawlings JM, The role of tooth-brushing and diet
   in the maintenence of periodontal health in dogs J.Vet Dent
   1996; 13; 139-143

5. Harvey CE, Shofer FS, Lasetr L., Correlation of diet, other
   chewing activities and periodontal disease in North America
   client owned dogs. J.Vet Dent. 1996, 13, 101-105

6. Logan EI, Finney O., Hefferren JJ., Effect of a dental food on
   plaque accumulation and gingival health in Dogs. J.Vet Dent
   19 (1) 2002, 15-18

7. Clarke DE. Clinical and Microbiological Effects of Oral Zinc
   Ascorbate Gel in Cats. J.Vet.Dent. 18 (4) 177-183, 2001

8. Hennet P. Effectiveness of a dental Gel to reduce Plaque in
   Beagle Dogs. J.Vet Dent 19 (1) 2002 11-14

9. Gorrel C. Periodontal disease an introduction. In Small Animal
   Dentistry. Saunders 2008. 31-34

10. MAXI/GUARD® Oral Cleansing Gel Addison labs

11. MAXI/GUARD® OraZn Addison Labs

12. Gawor J. Zinc ascorbate oral gel in five major clinical applications
    in dogs and cats. Proc. Veterinary Dental Forum. Nov
    8-11 2011.

13. Drinker K, Thompson P, Marsh M: An investigation of the
    effect of long-continued ingestion of zinc, in the form of zinc
    oxide, by cats and dogs, together with observations upon the
    excretion and storage of zinc. Am J Physiol 1927;(80):31-64.

14. Nutritional requirements of dogs and cats. NRC, National
    Academies Press, Washington D.C., 2006. NRC, 2006.

15. Clarke DE. Clinical and Microbiological Effectys of Oral Zinc
    Ascorbate Gel in Cats. J.Vet.Dent. 18 (4) 177-183, 2001

16. Gorrel C., Rawlings JM, The role of toothbrushing and diet
    in the maintenance of periodontal health in dogs. J Vet Dent
    1996 13 139-143

17. Gawor J. Zinc ascorbate oral gel in five major clinical applications
    in dogs and cats. Proc. Veterinary Dental Forum. Nov
    8-11 2011.